Mijn leven liep anders

7 Ik ben, als een rivier door een hard tijdperk omgeleid. Ik kreeg een ander leven. In een nieuwe bedding loopt nu de stroom, door een nieuw landschap en ik herken mijn eigen oevers niet. —Anna Achmatova (Leningrad, 1941. Vertaling Kees Verheul) Op 23 augustus 1939 verrasten nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie de wereld door een niet-aanvalsverdrag te tekenen waarin beide landen overeenkwamen de komende tien jaar geen militaire actie jegens elkaar te ondernemen. Op 22 juni 1941 verbrak Adolf Hitler dit verdrag toen hij Ope- ratie Barbarossa in gang zette, een goed gecoördineerde inval in de Sovjet-Unie. Dat is het moment waarop ons verhaal begint.