De morgenster van Wittenberg

11 had. Daarvoor zorgde Copernicus (1473-1543), de astronoom die aantoonde dat de aarde om de zon draaide, terwijl alle geleerden altijd het omgekeerde hadden beweerd.Dat de aarde dus bewoog en niet meer het vaste centrum van het heelal was, was voor velen een schokkende ontdekking. Even schokkend wellicht als de ontdekking van een ander werelddeel in 1492, waarvan Columbus eerst nog dacht dat het Azië was, maar dat door de ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci (1454-1512) als nog volledig onbekend werd herkend. Het heeft zijn naam gekregen: Amerika. Al deze ontwikkelingen brachten verandering teweeg. Ook de snellegroei vande stedenspeeldedaarineen rol.Onder deburge- rij kwameen emancipatieproces op gang.De gilden eistenmeer zeggenschap en gingen, behalve in de eigen beroepsgroep, ook een rol spelen in de plaatselijke politieke en kerkelijke zaken. Het waren processen die aan de kerk niet voorbijgingen. Hoe stevig ook verankerd in de samenleving van die tijd, het bleek al snel niet meer vanzelfsprekend dat de geestelijkheid in alles het laatstewoord had.Kritiekwas er ook tijdens deMiddeleeu- wen al wel geweest, maar nog niet op grote schaal. Mede door stromingen als de Renaissance en het christelijk humanisme kwam daar nu, in de beginnende zestiende eeuw, meer ruimte voor dan voorheen. De oproep aan de kerk om terug te keren tot de Schrift en tot wat de oude kerkvaders hadden geleerd, klonk steeds luider. Men zag in dat de kerk er niet best voor stond.Geld leekbelangrijker gewordendangeloof.Geestelijken namen op vrij grote schaal hun ambt en hun celibaat niet meer serieus. En wat nog belangrijker was: ze wisten amper nog wat er in de Bijbel stond, laat staan dat ze daarvan een goede uitleg konden geven. Dat kon zo toch niet langer doorgaan?